Bezette Stad wordt 100
In 2021 is het net 100 jaar geleden dat de avantgardistische dichtbundel 'Bezette Stad' van Paul van Ostaijen (1896-1928) verschenen is. Dat wordt onder meer gevierd met enkele markante boekuitgaven en een knappe tentoonstelling in het Letterenhuis waar u de bezette stad binnenstapt om zich helemaal in het oorlogs- en avant-gardegeweld te storten.
Literaire tentoonstellingen zijn zelden boeiend. Het stramien is meestal ei zo na hetzelfde: je kan er naar oude boekuitgaven kijken, in het beste geval manuscripten, foto's, soms een bureau met inktpot, een bril, een geschilderd portret van de auteur en misschien kan je ook kijken en luisteren naar tv- en/of radiofragmenten. Het Letterenhuis biedt de uitzondering op de letter.
De curatoren zijn er namelijk in geslaagd op een boeiende wijze de 100-jarige dichtbundel te plaatsen in zijn tijdsgeest en de elementen aan te reiken die van stadhuisklerk Paul van Ostaijen tijdens en na de Eerste Wereldoorlog een belangrijk avant-gardeschrijver maken die in één kunstwerk een synthese heeft gebracht van de nieuwe stromingen die over Europa raasden: het futurisme, nihilisme, kubisme, dada, het expressionisme, De Nieuwe Stijl...
Kolkende tijd
Als je de tentoonstelling binnenkomt, kom je meteen in de bezette stad terecht. Met foto's, teksten, klanken word je gecatapulteerd naar het Antwerpen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Kort samengevat: een zeppelin dropt een bommentapijt over de stad, huizen zijn vernield, miserie alom, maar 's nachts draaien de huizen van plezier op volle toeren. In deze kolkende tijd zoekt Paul van Ostaijen het vertier in de cabarets en de music-hall (titel ook van zijn eerste dichtbundel in 1916) waar hij doorzakt met kunstenaar en cellospeler Floris Jespers, hij vergaapt zich in de cinema aan de wulpse Deense actrice Asta Nielsen, en hij zuigt op welke nieuwe kunstvormen geboren worden in het duister van de oorlog. Zo leren we de elementen kennen die Van Ostaijen tijdens de oorlogsjaren gevoed hebben, zo ook het activisme dat in Vlaanderen woedde tijdens WOI.
Al deze elementen zullen na de oorlog, wanneer hij naar Berlijn trekt, resulteren in zijn opus magnum, Bezette Stad, een literair en beeldend kunstwerk waarin hij de bezette stad weer tot leven wekt. In het tweede deel van de expositie wordt het artistieke proces bij de creatie van de dichtbundel onder de loep genomen, en in het bijzonder zijn relatie met de broers Floris en Oscar Jespers die een belangrijke rol speelde in de totstandkoming van het kunstwerk. De verschrikking van de oorlog en de revolutie in de beeldende kunsten vormden voor Paul van Ostaijen de voedingsbodem voor een uniek werk.
Hoogtepunt van de tentoonstelling is het manuscript van Paul van Ostaijen dat onlangs door de Vlaamse Gemeenschap werd aangekocht. Op de losse bladen kan je zien hoe Van Ostaijen in dit werk niet alleen speelde met woorden maar ook met letters. Hij gaf aan hoe het boek er zou moeten uitzien, vormgever Oscar Jespers vertaalde het excentrieke ontwerp naar de drukpers. Et voilà: BOEM PAUKESLAG!
Boeken
Op strooptocht
Het kan niet anders: de herdenking van het literaire meesterwerk van Paul van Ostaijen geeft aanleiding tot enkele publicaties. In Boem Paukeslag gaat Matthijs De Ridder op strooptocht doorheen Van Ostaijens Bezette Stad. De auteur neemt de lezer mee op strooptocht door de verlaten straten, de ruïnes en het kolkende nachtleven van het bezette Antwerpen en distilleert zo het verhaal van de fragmentarische dichtbundel Bezette Stad. De auteur grasduint uitvoerig in de briefwisseling van Van Ostaijen met Oscar en Floris Jespers, Fritz Stuckenberg, Heinrich Campendonck andere kunstenaars en bevoorrechte getuigen.
Matthijs De Ridder, Boem Paukeslag. Op strooptocht door Paul van Ostaijens Bezette Stad. Uitg. Pelckmans, 2021. 326 blz.
Besmette Stad
In het multimediale project Besmette Stad van het Vlaams-Nederlands huis deBuren gingen meer dan 100 Vlaamse en Nederlandse kunstenaars op zoek naar een hedendaags artistiek antwoord op Van Ostaijens boek Bezette Stad. De vergelijking tussen de oorlogsbezetting tijdens WOI en de wereld in de greep van het coronavirus vormde een interessante voedingsbodem voor dit artistiek/literair experiment. Onder de auteurs Ilja Leonard Pfeiffer, Jeroen Olyslaegers, Benno Barnard, Lisette Ma Neza, Maud Vanhauwaert en vele anderen. Dat leidde tot een erg interessant experiment en een zeer waardevol boek met een bijzondere typografie.
Matthijs De Ridder en Willem Bongers-Dek. Besmette stad. Vijfenzestig kunstenaars antwoorden op Bezette Stad van Paul van Ostaijen. Uitg. Pelckmans, 256 blz.
