En wat kunnen we eraan doen?
Hoe zinvol zijn 'Bullshit Jobs'?
In 1930 deed econoom John Maynard Keynes een voorspelling. Dankzij de technologische vooruitgang zouden we aan het einde van de 20ste eeuw nog maar 15 uur per week moeten werken. Hoe komt het dan dat we nog zoveel werk doen dat zinloos, onnodig of zelfs schadelijk is?
Wim Van Hooste, preventieadviseur-arbeidsarts
De antropoloog en anarchist David Graeber schreef in 2013 een essay over 'bullshit jobs' voor het radicale magazine Strike!. Bullshit jobs zijn jobs waarvan de uitvoerders in ’t geniep vinden dat ze zinloos, onnodig of zelfs schadelijk zijn.
Volgens Graeber is er slechts voor een kwart van de jobs daadwerkelijk behoefte aan de desbetreffende producten en diensten (denk aan vuilnismannen, verpleegkundigen of luchtverkeersleiders).
In 2018 werkte Graeber zijn essay uit tot een boek met de ondertitel: ‘The rise of pointless work and what we can do about it’. Graeber vond zijn inspiratie bij George Orwell: “I believe that this instinct to perpetuate useless work is, at bottom, simply fear of the mob. The mob are such low animals that they would be dangerous if they had leisure; it is safer to keep them too busy to think.”
("Ik geloof dat dit instinct om nutteloos werk in stand te houden, in wezen gewoon angst voor de massa is. De massa is zo'n laag beest dat ze gevaarlijk zouden zijn als ze te veel vrije tijd hadden; het is veiliger om hen bezig te houden zodat ze geen tijd hebben om na te denken," uit Down and Out in Paris and London, 1933).
De vijf types van pointless jobs volgens Graeber zijn: Flunkies (knechtjes, hielenlikkers, lakeien), die aanwezigheid tonen zonder noodzaak; Goons (handlangers), die enkel bestaan omdat anderen ze ook hebben; Duct tapers (symptoomoplossers), lossen problemen op die eigenlijk al opgelost dienden te zijn; Box tickers (afvinkers), bestaan om te doen alsof er iets zinnig gebeurt of aan eisen voldaan wordt; en Task masters (overbodige opzichters) die onnodige rapportages en vergaderingen opleggen zodat ze hun eigen functie kunnen rechtvaardigen.
Graeber noemt het de ‘paradox van het hedendaags werken’: willen werknemers eigenwaarde aan hun werk ontlenen, vergt dit juist – paradoxaal genoeg – een zekere ervaring van zinloosheid (Graeber, 2018).
9% bullshit jobs in België
Het essay van Graeber was vooral een wake-up call voor managers en administratieve werknemers. Maar hoe komt het eigenlijk dat er nog steeds zo veel zogenaamde 'bullshit jobs' zijn? In Nederland zou volgens Dekker vijf procent van de werknemers hun werk als zodanig typeren, bij de Belgen is dat 9% (Arbeidsmarkt, 2018)
Volgens Prins en Stuer zijn er drie indicatoren van een 'bullshit job': zinloosheid, vervreemding en toekomstpessimisme (Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken, 2020).
Het zijn vooral de lager opgeleide en flexibele werknemers, die werk verrichten dat fysiek zwaarder, monotoner en minder autonoom is, alsook mannen en jongeren die hun twijfels uitdrukken over de betekenis en maatschappelijk nut van hun baan (Dekker, Arbeidsmarkt ESB, 2018). Deeltijds werkenden en arbeiders hebben over de hele lijn een verhoogd risicoprofiel.
Emma McKenzie-Edwards schreef enkele jaren geleden een artikel met als onderwerp de huisarts met al dan niet een bullshit job (Br J Gen Pract, 2022). Ze keek eens in de spiegel en herkende zich in een aantal van de vijf types van Graeber. Onder andere het overbodig papierwerk kan daar debet aan zijn.
Job crafting
Werken beïnvloedt het (subjectieve) welzijn zowel positief als negatief (depressies) (Coutrot, HesaMag, 2022; Müller et al., Pers Indiv Differ, 2025). Er zijn drie fundamentele noden voor een job: Autonomie, Betrokkenheid en Competentie of talentvervulling (de ‘ABC-noden’).
Het komt er dus op aan geen bullshit jobs te creëren en te handhaven. Job crafting, zelf de leiding nemen in het vormgeven van je job, is de boodschap (Van Vuuren & Dorenbosch, Mooi werk. Naar een betere baan zonder weg te gaan, Uitgeverij Boom, Amsterdam, 2011)
