Uit de rats met een vaccin tegen leptospirose?
Jaren geleden had ik regelmatig ‘rattenvangers’ op arbeidsgeneeskundig consult. Sindsdien behoren rodent-borne diseases tot mijn interessegebied, met name leptospirose, hantavirose en rattenbeetkoorts.
Dokter Wim Van Hooste, preventieadviseur-arbeidsarts
Op 8 juli 2025 publiceerde de subcommissiegroep ‘Vaccinatie werknemers’ van de Nederlandse Gezondheidsraad een advies over de beroepsmatige vaccinatie tegen leptospirose of de ziekte van Weil.
Het beschikbare vaccin is veilig, maar over de effectiviteit zijn te weinig actuele gegevens beschikbaar. De Gezondheidsraad concludeert dat alleen in uitzonderlijke gevallen door de arbeidsartsen overwogen moet worden om bepaalde beroepsgroepen te vaccineren (met name rattenvangers).
Leptospirose wordt voornamelijk veroorzaakt door contact met bacteriën die aanwezig zijn in oppervlaktewater. Het is een interactie tussen mens, dier en omgeving. Het is wereldwijd de meest voorkomende zoönose. Vaak kent leptospirose een mild verloop, zelfs zonder klachten.
Beroepsgroepen die direct in contact komen met het mogelijk besmette water zijn ongediertebestrijders, rioolwerkers, werknemers in waterzuiveringsinstallaties, baggeraars, tuinmannen, militairen, boswachters, dierenartsen, vleesverwerkers, …
Als de beschermende maatregelen (kleding, handschoenen, masker, bril) niet volstaan, is er een ‘restrisico’. Dan komt vaccinatie op de proppen.
De Nederlandse subcommissie heeft enkel het geïnactiveerd vaccin Spirolept® bestudeerd, dat in de zeventiger jaren geregistreerd werd in Frankrijk. Het is ook geregistreerd in Nederland (EMA, 2023), maar niet in België. Slechts twee veel voorkomende serovars uit de serogroep Icterohaemorrhagiae zijn aanwezig in het vaccin (van de meer dan 250 beschreven serovars).
Leptospira (bacterin) is toegestaan in Japan, Cuba, Frankrijk en China. Dit vaccin geeft serovarspecifieke en kortetermijnbescherming (Azevedo, Scand J Immunol, 2023).
Het ideale vaccin moet een robuuste humorale immuunrespons opwekken en een efficiënte activatie van de cellulaire immuniteit bewerkstelligen. Langdurig en effectief immunologisch geheugen en antistoffen met betere affiniteit tegen de meeste serovars zijn noodzakelijk (Azevedo, 2023). De bacterin vaccins geven een korte termijn immuniteit, hebben bijwerkingen en zijn serovarspecifiek.
Vaccins voor dieren bestaan al meer dan 20 jaar, maar een universeel vaccin voor mensen is er nog niet. Verschillende vaccinatiestrategieën werden al uitgeprobeerd: subunit, DNA-vaccins, prime-boost, gekapselde en levende, avirulente strains. Enkele waren succes- en beloftevol (Grassmann et al., Front Immunol, 2017).
Het ontwikkelen van een effectief vaccin tegen leptospirose is een wereldwijde gezondheidsprioriteit (Surendran et al., Asian Pac J Trop Med, 2023). De ontwikkeling is echter moeilijk door de vele serovars en onderliggende mechanismen (pathogenese) (Surendran et al., 2023).
In België moeten werkgevers een beschikbaar vaccin voor een beroepsrisico ‘aanbieden’ (bv. voor hepatitis A). Enkel voor hepatitis B en tetanus is er een ‘verplichting’ als de risicoanalyse van de biologische agentia het risico aantoont.
De vraag is dus: bieden we het veilige maar weinig efficiënte vaccin aan? Het ligt in het verlengde van het Bacille Calmette-Guérin-vaccin voor tuberculose. Vroeger was dit BCG-vaccin met beperkte bescherming verplicht in Frankrijk voor bepaalde beroepen (gezondheidswerkers), maar het is momenteel geen verplichting meer.
Het actief promoten van het vaccin tegen leptospirose lijkt mij niet aangewezen vanwege de serovarspecifieke en korte bescherming. Enkel bij het veelvuldig verrichten van risicovolle taken door de rattenvanger zou een vaccinatie opportuun kunnen zijn en aangeboden dienen te worden. Dit ligt volledig in de lijn van het Nederlands advies.
