'Op cultureel vlak heeft Franstalig België hoge toppen bereikt'
PORTRET Dr. Ludovic Ernon, medisch hoofd van de dienst Neurologie in het Ziekenhuis Oost-Limburg, heeft een bijzondere interesse voor geschiedenis. “Ik heb een nieuwsgierige aard en vraag mijzelf altijd af waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Om dat te begrijpen duik ik graag de geschiedenis in.”
De interesse voor geschiedenis zat er bij dr. Ludovic Ernon al vroeg in. “Ik ben opgegroeid in een huis in Voeren, ten noorden van Luik, dat in de Eerste Wereldoorlog afbrandde als vergeldingsmaatregel tegen vermeende franc-tireurs. Tijdens de heropbouw in 1923 werd een gedenksteen geplaatst, waardoor als het ware de schaduw van de oorlog altijd in ons huis aanwezig was. Onze familie kent oorlogsverhalen die op mij als kind diepe indruk maakten. Zo werd mijn grootvader in Nederland geboren, omdat zijn ouders in augustus 1914 België moesten ontvluchten. En langs moederszijde werd een broer van mijn betovergrootvader door de Duitsers geëxecuteerd."
Eind vorig jaar bezocht dr. Ernon in de omgeving van Verdun het plaatsje Romagne-sous-Montfaucon, de plek waar de Amerikanen in 1918 hun eerste veldslag uitvochten. "Toen ik daar stond en het landschap met de zichtbare restanten van de oorlog op mij liet inwerken, voelde ik een link met de geschiedenis. Ook bezocht ik twee jaar geleden in de buurt van Utrecht het landgoed Huis Doorn, waar de laatste keizer van het Duitse rijk ligt begraven. Op zulke plekken wordt voor mij de geschiedenis bijna tastbaar."
Daarnaast vindt dr. Ernon het interessant om de link met neurologie te leggen. “De Eerste Wereldoorlog was gruwelijk. Soldaten vertoonden psychosomatische klachten (PTSD), waar men in die tijd nog niet bekend mee was. Ze werden onterecht weggezet als lafaards. Ook tegenwoordig zien we op de afdeling neurologie veel mensen met psychosomatische klachten, wat laat zien dat er een zekere historische continuïteit is. En juist deze continuïteit doorheen de geschiedenis vind ik met mijn achtergrond als neuroloog interessant om te bestuderen.”
Maurice Maeterlinck
Dr. Ernon heeft een bijzondere interesse voor het fin de siècle; een periode eind 19de eeuw waarin technologische, wetenschappelijke en politieke veranderingen grote maatschappelijke verwarring teweegbrachten. Veel mensen voelden dat de oude waarden aan het verdwijnen waren en konden zich moeilijk positioneren binnen het nieuwe wereldbeeld. Er ontstonden kunststromingen waarin uitingen van pessimisme, decadentie, nostalgie en fatalisme zichtbaar werden.
Een belangrijke stroming die uit deze gemoedstoestand voortkwam was het symbolisme. Symbolistische kunstenaars gaven in droomachtige voorstellingen vorm aan onderdrukte angsten, verlangens en ideeën, en stelden op die manier de strikte rationele en reductionistische wetenschap in vraag. “Op cultureel vlak heeft Franstalig België in deze periode hoge toppen bereikt. Vooral de drukwerken van onder andere Maurice Maeterlinck, de enige Belgische Nobelprijswinnaar voor Literatuur, of Georges Rodenbach en Émile Verhaeren. Drie namen waar je moeilijk omheen kunt en waar we als Belg zeker trots op mogen zijn”, zegt dr. Ernon.
Een van Verhaeren’s bekendste werken is de zogenaamde zwarte trilogie, die hij tussen 1887 en 1891 schreef en waarin vooral duisternis, geestelijke onrust en verval centraal staan. “Het eerste deel van de trilogie, Les Soirs, opent met het gedicht Les Malades. Daarin worden neuropsychiatrische ziekten als metafoor gebruikt voor metafysisch onbehagen: ze symboliseren een ziekmakende geestestoestand. Een vermoeidheid van de ziel of een morele en existentiële malaise die typerend is voor het fin de siècle. Het is een tijdperk waarin het wereldbeeld verandert van een religieus mensbeeld, naar het idee dat de mens voortkomt uit de evolutie, zoals Darwin eerder met zijn On the Origin of Species beschreef”.
La Morte
Ondertussen werden ook in de neurowetenschappen belangrijke ontdekkingen gedaan. "Zo stimuleerde David Ferrier de hersenen van honden met elektroshocks en ontdekte hij dat bepaalde hersengebieden verantwoordelijk zijn voor specifieke lichaamsfuncties. Dit soort ontdekkingen ondermijnden het idee van de mens als verheven wezen, waardoor we ons niet meer goed wisten te positioneren in de nieuwe wereld. Mensen waren hun referenties kwijt, wat zich weerspiegelde in de cultuur van die tijd. Een bekend voorbeeld daarvan is het pastel La Morte van Willy Schlobach, met daaronder een fragment uit een gedicht van Verhaeren: ‘Het lijk van de rede drijft op de Thames in Londen’. Deze zin symboliseert in combinatie met het pastel in mijn ogen het verlies van houvast en identiteit zoals men dat destijds ervaarde. Het is als neuroloog fascinerend om te zien dat enerzijds neuropsychiatrische theorieën een hoofdrol speelden in de fin de siècle-cultuur en dat anderzijds de controversiële experimenten van Ferrier in een verfijnde vorm voortbestaan in de hoedanigheid van intra-operatieve neuromonitoring tijdens hersenchirurgie”, besluit dr. Ernon.
