Oudste artsenvereniging van het land

KARVA blaast 405 kaarsjes uit

De Geneeskundige Dagen van Antwerpen vieren in september hun 80ste editie. De geschiedenis van de organisator, de Koninklijke Artsenvereniging van Antwerpen (KARVA), gaat veel verder terug.

Filip Ceulemans

Op 24 november 1610 stappen twee geneesheren, Lazarus Marcquis (1571-1647) en Godfried Van der Eycken (1555-1635) in naam van de Antwerpse geneesheren naar de stadsmagistraat met het verzoek de regels inzake de uitoefening van de geneeskunde vast te leggen. Hier wordt de basis gelegd voor de oprichting – tien jaar later – van het Collegium Medicum Antverpiense.

Om de demarche van de twee artsen te begrijpen, is het goed eerst te kijken naar hoe de geneeskunde toen was georganiseerd. Naast geneesheren (n.v.d.r. we gebruiken bewust deze term omdat enkel mannen geneesheer konden worden) zijn er ook heelmeesters of chirurgijnen, die maatschappelijk een lager aanzien genoten dan ‘echte geneesheren’. Deze laatsten hadden minder rechtstreeks contact met de patiënten en raakten hen weinig of niet aan. Zij waren de vertegenwoordigers van de ‘redenering’, de diagnose.

Bloedzuigerplaatsers en aderlaters

De chirurgijnen werden beschouwd als ‘handwerkers’. Sommigen waren actief in een bepaalde gemeente, anderen trokken rond als baardscheerders, bloedzuigerplaatsers, aderlaters, lies- en beenbreuk-reduceerders en staar-neerdrukkers. Voorts waren er nog apothekers die soms meer op alchemistische wijze te werk gingen en allerlei wondergeneesmiddelen aan de man trachtten te brengen.

Wanneer Marcquis en Van der Eycken in 1610 naar de stadsmagistraat stappen, willen ze de wildgroei aan personen die ‘geneeskunde beoefenen’ aan banden leggen. In augustus 1617 resulteert dat in een codex tot oprichting van een Collegium, ondertekend door dertien geneesheren. In het document (Proeve tot stichting van het Collegium) worden de rechten en plichten van geneesheren opgenomen. De tekst omvat:

•  De bestrijding van het charlatanisme
• Het hoog houden van de waardigheid van het beroep
• Waarborgen dat diegenen die hun ‘meesterstuk’ hadden gemaakt hun beroep kunnen uitoefenen

Bibliotheek geeft de doorslag

In eerste instantie vangen Marcquis en Van der Eycken echter bot en wordt hun verzoek afgewezen. Zoals wel vaker was er een (gezondheids)crisis nodig om de zaken in beweging te brengen. Toen de pest zich opnieuw verspreidde in Vlaanderen, vreesde de stadsmagistraat dat ook Antwerpen ten prooi zou vallen aan de epidemie. Hij ging daarom te rade bij Lazarus Marcquis die in 1620 zijn ‘Cort Advys vande Ordinarise Doctoren inder  Mediciinen der Stadt van Antwerpen om te verhoeden en remedieren de haestighe sieckte’ opstelde. Door op wetenschappelijke wijze hun meerwaarde aan te tonen, kregen de geneesheren het respect van de stadsmagistraat.

Toch was er nog iets extra’s nodig alvorens het Collegium ook effectief werd opgericht. Bij zijn overlijden schonk dokter Jan Ferreulx (1557-1620) zijn aanzienlijke bibliotheek – 1.016 boeken – aan het Collegium Medicum Antverpiense. Om de erfenis in ontvangst te kunnen nemen, moest het Collegium echter een wettelijke vorm krijgen. Op 28 april 1620 werden de statuten van het Collegium Medicum Antverpiense formeel erkend door de stadsmagistraat. Een primeur voor onze regio. Brussel zal pas volgen in 1650, Luik in 1699 en Brugge in 1760.

Uitgebreide bevoegdheden

In 1659 neemt het Collegium Sint-Lucas als beschermheilige en ontstaat het zegel dat KARVA vandaag nog steeds gebruikt: Sint-Lucas boven een ossenkop met in de kring errond ‘Sigillum Collegii Medici Antverpiensis. Datzelfde jaar wordt op 6 juni een codex gepubliceerd waarin de bevoegdheden van de Geneeskundige Kring van Antwerpen worden verduidelijkt:

• Het verlenen van het visum aan het diploma van de geneesheren
• Controle van de officina van apothekers
• Het examen afnemen van heelmeesters, vroedvrouwen en apothekers
• De organisatie van de cursus in de anatomie en de topografische heelkunde
• Gratis geneeskundige zorg voor behoeftigen
• Juridische macht en tuchtraad bij de betwisting van erelonen
• Het nemen van maatregelen in tijden van epidemieën. In de loop van de 17de eeuw werden meer dan honderd hygiënische edicten ter bestrijding van veel voorkomende besmettelijke ziektes (onder andere de pest) uitgevaardigd
• De verplichte aangifte van sommige ziekten
• Strijd tegen kwakzalvers en rondreizende chirurgijnen
• Verdediging tegen bepaalde niet rechtvaardige belastingen, zoals de belasting op het rijpaard waarmee huisbezoeken werden afgelegd
• Benoeming van de stadsgeneesheren door de stadsmagistraat kon enkel op voorstel van het Collegium

Dat het Collegium een belangrijke rol speelt, blijkt op 21 oktober 1682 wanneer Adriaan Wolfs, rector magnificus van de Leuvense universiteit, zich naar Antwerpen begeeft en bevestigt dat alleen het Collegium gemachtigd is kandidaten te ondervragen en hun toelating te verlenen de geneeskunde uit te oefenen binnen de muren van de stad.

Lazarus Marcquis

Een belangrijke rol bij de oprichting van het Collegium Medicum Antverpiense is weggelegd voor Lazarus Marcquis. In 1571 geboren als zoon van een Waalse koopman behaalde hij in 1597 zijn artsendiploma aan de universiteit van Padua, waarna hij zich in Antwerpen vestigde. Hier raakte hij bevriend met burgemeester Nikolaas Rockox en met Peter Paul Rubens. Hij vertoefde vaak in humanistische kringen en werd geschilderd door Antoon Van Dyck.

 

Bronnen:

• Koninklijke Geneeskundige Kring van Antwerpen, “Liber Memorialis. 350 jaar Collegium Medicum Antverpiense. 25 jaar Geneeskundige Dagen van Antwerpen”, 1970.
• F.A. Sondervorst, “Geschiedenis van de geneeskunde in België”, 1981.
• Francine de Nave, “De geneeskunde in de Zuidelijke Nederlanden (1475-1660)”, 1990.
• Jo Gérard, “Histoire des médecins belges”, 1981.

##video:EAKbe2532V00##