Gezondheidszorg is meer dan een product

BOEK Het Belgische gezondheidszorgmodel is een succesverhaal. We beschikken over een uitgebreide, hoogstaande en relatief betaalbare zorg. Toch is een grondige hervorming hoognodig, stellen John Crombez en Eric Mortier.

We zijn in België goed in genezen, minder in mensen gezond houden. In Hou België gezond zoeken John Crombez (voormalig voorzitter van sp.a en huidig burgemeester van Oostende) en Eric Mortier (anesthesist en tot 2024 gedelegeerd bestuurder van UZ Gent) naar oplossingen voor dat probleem.

Zorg als handelswaar

Een van hun centrale vaststellingen is dat gezondheidszorg verworden is tot een ‘commodity’, een product dat wordt verhandeld binnen een economisch model. Zorgverstrekkers zien zichzelf als ondernemers, hun patiënten als klanten.

Tegenover die marktlogica plaatsen de auteurs het idee dat gezondheidszorg een publieke verantwoordelijkheid is, een collectief goed waarvan de kosten (ten minste gedeeltelijk) door de gemeenschap gedragen worden.

Ze wijzen er op dat het Amerikaanse – grotendeels private – systeem niet alleen erg duur is, maar ook slechtere gezondheidsuitkomsten kan voorleggen. Een door de overheid gecoördineerde en gereguleerde gezondheidszorg is volgens Crombez en Mortier efficiënter en effectiever, maar bovendien ook ethisch superieur.

Om die stelling te onderbouwen nemen de auteurs de lezer mee in een historische en filosofische terugblik. Van het Griekse epos Ilias over het Concilie van Nicea tot de middeleeuwse ziekenzorg loopt een rode draad: zorgen voor anderen was altijd méér dan een economische activiteit, maar een morele of zelfs spirituele plicht.

Ongelijkheid in gezondheid

Een van de redenen waarom hervormingen nodig zijn, is de groeiende ongelijkheid in gezondheid. De kloof in levensverwachting tussen mensen met een lage en een hoge opleiding of inkomen wordt groter, en het verschil in gezonde levensverwachting nog sterker –  een trend die omgekeerd moet worden.

De beleidsdoelstelling om mensen langer aan het werk te houden botst dan weer met de vaststelling dat niet iedereen daartoe in staat is. België is er in geslaagd om fysieke arbeidsongeschiktheid terug te dringen, onder meer door arbeidswetgeving en re-integratie. De mentale weerbaarheid bleef echter onderbelicht.

Financiering onder druk

Ook de financiering van de zorg is aan hervorming toe. Vandaag komt 75 procent van de Belgische gezondheidszorguitgaven uit publieke middelen (sociale zekerheid en belastingen). De rest wordt gedragen door de patiënt zelf (20%) of via private verzekeringen (5%).

Voorstellen om het publieke aandeel voor kwetsbare groepen te verhogen en het private aandeel voor de meer vermogenden te laten stijgen, houden volgens de auteurs risico’s in. Het kan leiden tot een tweesporensysteem met enerzijds publieke basiszorg en anderzijds luxezorg voor wie het kan betalen. De Britse NHS toont hoe zo’n evolutie kan uitmonden in een chronische onderfinanciering en kwaliteitsdaling van de publieke zorg.

De organisatie van zorg (of het gebrek daaraan) leidt tot te veel intramurale zorg, stellen de auteurs

Van doelstellingen naar gezondheidseffecten

Het boek biedt pistes voor hervorming, zonder daarin zeer concreet te worden. Beleidsdoelen moeten volgens Crombez en Mortier steeds vertaald worden in meetbare resultaten. Maatregelen die effectiviteit en efficiëntie beweren te verhogen, moeten leiden tot een objectief aantoonbare verbetering van de volksgezondheid.

De auteurs geven België ook een onvoldoende voor preventie: de inspanningen hebben te weinig impact op de evolutie van zorgkosten, mede door gebrekkige coördinatie tussen beleidsniveaus.

Echte netwerken

De auteurs pleiten voor echte ziekenhuisnetwerken met een duidelijke taakverdeling en geografische afbakening. Het huidige financieringsmodel blijft overconsumptie stimuleren en verplicht universitaire ziekenhuizen om in competitie te gaan met lokale en regionale ziekenhuizen.

De organisatie van zorg (of het gebrek daaraan) leidt tot te veel intramurale zorg, stellen ze. Helaas gaan de auteurs niet in op de vraag of de geplande beperking van ereloonsupplementen niet juist tot minder ambulant zorgaanbod zal leiden. 

Pax medica

Ten slotte is er nood aan wat de auteurs een nieuwe pax medica noemen: een breed gedragen evenwicht tussen zorg, beleid en financiering. Dat vereist objectieve data, transparante besluitvorming en een rationele indeling van zorgnetwerken. “We moeten op netwerkniveau goed kunnen meten wat er gebeurt met de gezondheid van de populatie, zodat we financiering en preventie daarop kunnen enten via een geobjectiveerde besluitvorming.”

 Een interessant boek vanuit een duidelijke ideologische visie, die niet iedereen zal delen.

 >> John Crombez & Eric Mortier, Hou België gezond. Een rechtvaardige gezondheidszorg voor een onzekere toekomst. Houtekiet, 2025