AK Academy

Reizigersziekten: straks ook in eigen land?

Eind maart bracht de Groupe Médical Orval zo'n 130 huisartsen uit de regio bijeen voor zijn 23ste jaarlijkse conferentie.⁽¹⁾ Gespreid over drie dagen kwamen vijf modules aan bod met tal van boeiende lezingen, zoals die van infectiologe Leïla Belkhir (UCLouvain), die het had over de preventie en behandeling van zogenaamde reizigersziekten.

In 1997 telden we per 1.000 Belgen ongeveer 600 buitenlandse reizen (met minstens één overnachting). In 2024 was dat cijfer 2,5 keer zo groot. En zo heeft ook de reisgeneeskunde de wind in de zeilen. Deze tak van de tropische geneeskunde tracht zowel reizigers als de lokale bevolking en gemeenschappen te beschermen.

De voornaamste redenen waarom mensen na afloop van een reis medische hulp opzoeken, zijn: diarree (vooral na een trip in Azië), koorts (vooral na een reis door Afrika, al kan men niet altijd de precieze oorzaak achterhalen) en huidproblemen (vooral na een bezoek aan Latijns-Amerika). Deze drie klachten zijn goed voor 80 tot 90% van de consultaties, aldus prof. Belkhir.

In het kader van preventie verstrekt men enerzijds informatie over de medische risico’s van reizen naar een bepaald land, onder specifieke omstandigheden: het seizoen, de stad of (afgelegen) natuur, luxehotels versus backpacken, endemische gebieden voor malaria, ... Anderzijds wordt er gecontroleerd of de basisvaccinaties van de reiziger up-to-date zijn, en is er vaak een boostervaccin nodig. Dan zijn er nog de specifieke vaccins die men kan aanbevelen in functie van het type reis en de bestemming, waaronder een aantal verplichte vaccins in bepaalde landen, o.a. voor gele koorts, polio en meningokokken.

'Muggen zijn met voorsprong de dieren die wereldwijd de meeste menselijke slachtoffers maken'

Verspreiding

Doordat het aantal reizen haast exponentieel is toegenomen, verspreiden niet alleen ziekteverwekkers zich sneller, maar ook hun dragers (denk aan de beruchte tijgermug). Tegelijkertijd zorgt het groeiende aantal mensen dat onvoldoende of niet gevaccineerd is – onder invloed van antivax-bewegingen – voor een verhoogd risico op epidemieën die opnieuw de kop opsteken, zoals de mazelen in de VS. Ook de klimaatverandering bevordert de geografische verspreiding van bepaalde ziekten, zoals dengue. “Ziekten die men lang beschouwde als ‘uitsluitend tropisch’, zullen binnenkort niet meer als dusdanig bestempeld worden”, vermoedt Leïla Belkhir.

Vaccinatie tegen polio schiet nog steeds tekort in tientallen landen, mede omdat men er gebruik maakt van het levend, verzwakt vaccin (type Sabin). Dat vaccin veroorzaakt nog af en toe gevallen van kinderverlamming, in tegenstelling tot het geïnactiveerd poliovirusvaccin dat elders wordt gebruikt. Daarom wordt een extra dosis aanbevolen aan alle reizigers die langer dan vier weken in 25 landen verblijven, en is het zelfs verplicht als je naar Afghanistan, China, Madagaskar, Pakistan of Jemen trekt.

Denken aan malaria

Muggen zijn met voorsprong de dieren die wereldwijd de meeste menselijke slachtoffers maken, vooral door malaria, maar ook door dengue en gele koorts. Volgens de WHO waren er in 2023 zo'n 263 miljoen gevallen van malaria, waarvan 597.000 met fatale afloop (voornamelijk kinderen). Om malaria te voorkomen, is het belangrijk goed geïnformeerd te zijn. Vermijd muggenbeten (’s avonds en ’s nachts) via aangepaste kleding, insectenwerende middelen zoals DEET, geïmpregneerde muskietennetten, airconditioning en gesloten ramen, en maak eventueel gebruik van chemoprofylaxe (vnl. Malarone^® of doxycycline).

Elk geval van koorts bij terugkeer uit de tropen moet malaria doen vermoeden, tot het tegendeel is bewezen. Denk ook aan deze diagnose bij Afrikanen die in België wonen, en met koorts terugkeren uit Afrika. Vaak gaan deze patiënten pas laat hun arts consulteren, met een ernstige vorm van malaria. Ze zijn er echter van overtuigd dat het géén malaria kan zijn, omdat ze denken tamelijk immuun te zijn voor de ziekte. Om diezelfde reden hebben ze geen malariatabletten ingenomen ter plaatse. Maar eigenlijk ben je die natuurlijke bescherming alweer kwijt zes maanden nadat je een endemisch gebied verlaat.

Letale gele koorts

Gele koorts wordt veroorzaakt door een flavivirus en verspreidt zich via de tijgermug, die overdag steekt. De ziekte komt vooral voor in Afrika en Zuid-Amerika en heeft een korte incubatieperiode (drie tot zes dagen). Ongeveer 80% van de infecties is asymptomatisch of manifesteert zich enkel door een licht-grieperige toestand met koorts. In symptomatische gevallen ligt het sterftecijfer evenwel tussen 20 en 60%.

Het vaccin (Stamaril^®) is van het levende, verzwakte type, waardoor het niet geschikt is voor immuungecompromitteerden. Ongeveer tien dagen na de toediening begint het te werken en het beschermt zowat levenslang. Een tweede dosis is alleen nodig in specifieke gevallen, zoals bij zeer jonge kinderen of zwangere vrouwen. Opgelet: sommige landen eisen dat reizigers zich laten vaccineren als ze langer dan twaalf uur in een land geweest zijn waar het flavivirus circuleert.

Encefalitis

We beginnen de eerste gevallen van Japanse encefalitis te zien in België. Deze ernstige virusinfectie wordt overgedragen door een mug van het Culex-geslacht (zoals onze gewone steekmug), die 's nachts bijt. Voorlopig komt de ziekte alleen voor in een paar Aziatische landen. De incubatietijd ligt meestal tussen de vijf en vijftien dagen. De meeste mensen vertonen geen klachten, maar als men wél symptomen krijgt, is de kans op overlijden ongeveer 25%. Vaccinatie (met Ixiaro^®, twee doses) is dan ook aangewezen voor mensen die van plan zijn minstens drie weken te verblijven in een (landelijk) risicogebied.

Ook teken-encefalitis (‘tick-borne encephalitis’ of TBE) komt steeds vaker voor. Vroeger werd vaccinatie vooral aangeraden voor mensen die naar Oost-Europa afreisden, maar tegenwoordig slaat deze flavivirusziekte toe van West-Europa tot aan de oostkust van Japan. TBE is seizoensgebonden (van de lente tot de herfst), wordt overgedragen door een tekenbeet of door het drinken van ongepasteuriseerde melk en treft jaarlijks zowat 3.000 Europeanen. De incubatietijd bedraagt 4 tot 28 dagen.

De symptomatische infectie (ongeveer een derde van de gevallen) kent twee fasen. Waar de eerste fase (twee à tien dagen) gepaard gaat met vage symptomen zoals koorts, vermoeidheid en hoofdpijn, treden er in de tweede fase neurologische symptomen op (van lichte meningitis tot ernstige encefalitis) en ligt het sterftecijfer tussen 0,5 en 2%. Vaccinatie (met FSE-Immun^®, twee doses) wordt aanbevolen voor mensen die gaan ‘hiken’ in bepaalde regio's van Frankrijk, Zwitserland of Oost-Europa.

'Naar schatting zullen jaarlijks meer dan 20.000 mensen aan dengue overlijden'

Dengue in opmars

Naar schatting lopen zo’n vier miljard mensen het risico op dengue, dat in meer dan 130 landen voorkomt. Men denkt dat binnen enkele jaren, als gevolg van de klimaatverandering, zo'n 400 miljoen mensen per jaar besmet zullen raken. Een vierde van de gevallen zijn symptomatisch, waarvan het bij 1 een op twintig om een ernstige vorm gaat.

De tweede infectie is het gevaarlijkst, omdat het immuunsysteem dan sterk geactiveerd wordt, met een flinke daling van het aantal bloedplaatjes en mogelijke complicaties zoals hemorragische koorts. Naar schatting zullen jaarlijks meer dan 20.000 mensen (hoofdzakelijk kinderen) aan dengue overlijden.

In België werden al gevallen van dengue gemeld bij mensen die terugkwamen uit Guadeloupe. Sinds 2023 zijn er ook enkele lokale gevallen bekend in Frankrijk en Italië. Vaccinatie (met Qdenga^®, twee doses) vermindert het risico op ziekenhuisopname met zo'n 84% en is het meest effectief bij mensen die al eerder besmet werden met het denguevirus. Voorlopig wordt vaccinatie alleen aanbevolen voor mensen die naar endemische gebieden trekken.

Vaccinaties die een leven lang beschermen
Op basis van de huidige kennis ben je levenslang beschermd als je vaccinatieschema compleet is voor:
- Polio, als je na je 16e levensjaar een booster kreeg (behalve in bepaalde landen, zie hierboven);
- Hepatitis B, zolang je antilichaamgehalte hoger is dan 10 IE/ml (100 IE/ml bij immuunsuppressie);
- Hepatitis A;
- Mazelen, rubella en bof, als je twee doses kreeg;
- Gele koorts, behalve in specifieke gevallen.

Opmerkingen:

(1) De volgende editie van het symposium vindt plaats van 20 tot 22 april 2026. Contact : docmarcheyde@gmail.com

Leerdoelen
Na het lezen van dit artikel bent u vertrouwd met: 
- De voornaamste redenen waarom mensen na afloop van een reis medische hulp opzoeken; 
- Het toenemende risico op bepaalde epidemieën en ziekten die we tot dusver als ‘uitsluitend tropisch’ bestempelden; 
- De epidemiologie, incubatietijd, preventie en aanpak van een aantal reizigersziekten, waaronder malaria, dengue, gele koorts en teken-encefalitis. 
- Een aantal vaccinaties die levenslang beschermen. 

AK Academy
Klik door om de vragenlijst te beantwoorden en een accreditatiepunt te verdienen.