Tussen geloof en geneeskunde

BOEK In Askruis voert Antoine Sénanque zijn lezers mee naar een duister en contemplatief universum waar ziekte, sterfelijkheid en geloof elkaar doorkruisen. Sénanque, die naast schrijver ook arts is, kent het lichaam en zijn fragiliteit van binnenuit, en dat verleent zijn roman een onmiskenbare authenticiteit.

Filip Ceulemans

Wat schrijver en neuroloog Antoine Sénanque schetst in Askruis, is geen loutere fictie, maar een bezinning op wat het betekent om mens te zijn: eindig, kwetsbaar, zoekend naar zin. Sénanque kiest voor een ingetogen en ernstige toon, die de lezer uitdaagt om traag te lezen en zich te laten onderdompelen in de zwaarte van het bestaan. En het leven van de hoofdpersonages in tijden van pest, inquisitie en ander onheil is zwaar.

De kracht van het boek ligt in de soberheid van de stijl. Sénanque schrijft zonder literaire ornamenten en bereikt juist daardoor een meditatieve intensiteit. Zijn proza is helder en afgemeten, alsof hij de lezer niet wil overweldigen, maar uitnodigen tot bezinning. Daarin verschilt hij van Umberto Eco, met wiens De Naam van de roos het boek op de cover wordt vergeleken. De Italiaanse succesauteur wil zijn lezer net overweldigen met zijn grote feitenkennis. Sénanque vertelt eerder op een sobere wijze hoe de pest via de Genuese havenstad Kaffa op de Krim en de handelsroutes West-Europa bereikte én voegt er dan zijn eigen fictieve verhaal aan toe.

Spirituele traditie

Askruis doet denken aan de spirituele traditie van auteurs als Paul Claudel, die in zijn roman ook het mysterie van lijden en genade verkende. Toch is Sénanque geen epigoon: zijn kracht schuilt in de precieze observatie van het lichamelijke, waarin zijn medische achtergrond voelbaar is. Het fysieke lijden vormt in Askruis nooit enkel decor, maar fungeert als toegangspoort tot existentiële vragen.

De roman is geen eenvoudig leesavontuur. Sénanque geeft het verhaal een langzaam ritme dat eerder uitnodigt tot contemplatie dan tot spanning. Die traagheid kan lezers afremmen, net als de manier waarop personages soms vooral dragers van ideeën lijken. Ze zijn niet altijd psychologisch volledig uitgewerkt, maar functioneren als stemmen in een bredere dialoog over leven, sterven en geloven.

Interessant is de religieuze dimensie die in Askruis voortdurend meespeelt. Het kruis in de titel verwijst naar de christelijke symboliek van lijden en verrijzenis, en het boek sluit daarmee aan bij een eeuwenoude literaire traditie. Wie wil, kan er echo’s in horen van middeleeuwse mystici of de donkere, metafysische romans van de twintigste eeuw. We willen toch nog even terugkomen op de vergelijking met Umberto Eco’s De naam van de roos.

De kracht van het boek ligt in de soberheid van de stijl

Dominicanen

Net als bij Eco zijn de hoofdpersonages monniken. Deze keer geen benedictijnen, maar wel dominicanen. Manuscripten spelen zowel bij Eco als bij Sénanque een belangrijke rol. Waar Eco’s bibliotheek symbool stond voor het gevaarlijke spel van kennis en macht, wordt die rol bij Sénanque opgenomen door één document dat een groot geheim reveleert dat de kerk op zijn grondvesten zou doen daveren.

Voor niet-gelovigen kan de spirituele lading soms zwaar wegen. Sénanque schrijft echter nooit dogmatisch; hij legt geen antwoorden op, maar formuleert vragen. Hoe gaan we om met ons lijden? Wat betekent het dat ons bestaan eindig is? Kan er in de pijn ook troost schuilen? Het zijn vragen die iedere lezer, gelovig of niet, zullen raken. Sénanque laat zien dat in de eindigheid van ons bestaan ook een onverwachte genade schuilgaat. Askruis is een roman die zich niet als fastfood laat consumeren, maar die vraagt om langzaam gelezen te worden. Het is literatuur als spiegel van de menselijke conditie.

>> Antoine Sénanque, Askruis, Uitgeverij Ambo/Anthos, 357 p., 24,99 euro.