Zona tijdens kankerbehandeling: driedubbel gestraft

Patiënten die tijdens hun strijd tegen kanker een verzwakt immuunsysteem hebben, lopen drie keer meer kans dan anderen op een reactivatie van het varicellazostervirus, dat latent aanwezig is in het lichaam. Prof. Arjen Nikkels benadrukt het belang van een snelle behandeling van gordelroos.

Het varicellazostervirus (VZV), sluimerend aanwezig bij 95% van de volwassenen, wordt nogal eens onderschat. Dit virus, dat bij een eerste contact waterpokken veroorzaakt, kan later in het leven heropflakkeren in de vorm van zona (herpes zoster of gordelroos), vooral in het geval van een verlaagd afweersysteem. Bij heel wat kankerpatiënten ligt het risico op zo’n VZV-reactivatie drie tot vier keer hoger, omdat behandelingen als chemotherapie en radiotherapie het immuunsysteem aanzienlijk verzwakken. De gevolgen kunnen ernstig zijn: hevige zenuwpijn, langdurige complicaties zoals postherpetische neuralgie (PHN) en zelfs ziekenhuisopnames.

Zestig procent van de patiënten met een solide tumor heeft een bewezen verhoogd risico op gordelroos. Ook Delphine Remy maakte het mee. Na een passage in de financiële wereld, ging ze achtereenvolgens aan de slag als medisch tolk voor vluchtelingen, lerares Frans, privéchef-cateraar en voedingstherapeute. “Mijn werk gaf me veel voldoening, maar putte me ook uit”, herinnert ze zich. “Het ging hard, té hard, iets wat ik wellicht te laat beseft heb...” In juni 2019, op 45-jarige leeftijd, werd haar leven op zijn kop gezet toen artsen een hormoongevoelige borstkanker vaststelden. “De tumor was klein, maar zeer agressief. Na de diagnose volgde een reeks zware behandelingen: een operatie, chemotherapie, radiotherapie en hormoontherapie.”

Splijtende hoofdpijn

Bovenop de dubbele ellende van de ziekte en de intensieve behandelingen dook nog een extra probleem op: “Na de eerste chemokuur kreeg ik zona. Het begon met klein puistje, heel onschuldig. Maar mijn apothekeres had meteen door dat er iets niet pluis was. Ze zag dat ik mijn haar verloren had, en leidde eruit af dat ik immuungecompromitteerd was. Ze zei: "Luister, ik ben geen arts, maar het zou wel eens herpes zoster (ophthalmicus) kunnen zijn." En effectief, het rode blaasje breidde zich steeds verder uit over mijn gezicht.”

De week erop moest Delphine opnieuw chemo krijgen. Ze lichtte haar oncoloog in. "Ondertussen had ik last van ernstige zenuwpijn. Het was alsof er een mannetje met een hamer in mijn hoofd zat te bonken. Soms leken de pijnscheuten op messteken, soms zelfs op elektrische schokken. Het was bijna niet uit te houden. Ik zie me nog zitten, met mijn hoofd in mijn handen. Er was geen twijfel meer: het ging om gordelroos.”

Prof. Arjen Nikkels, diensthoofd Dermatologie en Venerologie in het Universitair Ziekenhuis van Luik, beantwoordt enkele vragen.

Hoe kan men de symptomen van zona onderscheiden van andere pijn of huiduitslag bij iemand die chemotherapie krijgt?

Prof. Arjen Nikkels: De eerste symptomen van gordelroos zijn een unilaterale, zeurende of stekende pijn, meestal op de borstkas of in het gelaat. Die pijn kan al twee tot zes weken vóór de huidletsels optreden. De belangrijkste kenmerken die zona onderscheiden van andere huid- of pijnklachten zijn het lokale en unilaterale karakter van de pijn, die niet goed reageert op paracetamol, en huiduitslag, alweer lokaal en aan één kant (volgens een dermatoom) die tien tot twintig dagen aanhoudt.

Kan zona de algemene toestand van een kankerpatiënt verslechteren, of de behandeling bemoeilijken?

Absoluut. Door de zenuwpijn, de pijn van de huidletsels en het infectierisico van die letsels, heeft gordelroos een negatief effect op de levenskwaliteit van de patiënt, die vaak al zwaar geïmpacteerd is door kanker.

Welke behandelingen kunnen de pijn van gordelroos verzachten en complicaties zoals chronische PHN helpen voorkomen?

Momenteel kan alleen een behandeling met aciclovir (oraal of intraveneus) of valaciclovir (oraal) de tekenen en symptomen van zona helpen verlichten, op voorwaarde dat men het zeer snel toedient. Zo’n antiviraal middel verlaagt ook het risico op PHN, maar het biedt geen garantie dat deze pijn niet zal optreden.

Het is een complicatie die nog vaak over het hoofd gezien wordt in de oncologie. Is er een gebrek aan bewustzijn?

Onbekendheid met de ziekte, de moeilijkheid om zona te identificeren vóór de typische huidlaesies optreden, en het feit dat de aandoening zich atypisch kan uiten bij immuungecompromitteerden zorgen er vaak voor dat de antivirale behandeling te laat wordt gestart, wat het risico op PHN doet toenemen.

'Doordat zona zich atypisch kan uiten bij immuungecompromitteerde patiënten, wordt de antivirale behandeling vaak te laat gestart'

Wordt er verder onderzoek gedaan naar betere behandelingen voor gordelroos, met name voor mensen met een verzwakt immuunsysteem?

Op therapeutisch vlak zijn er geen recente ontwikkelingen en zit er ook niet meteen iets in de pijplijn. De behandeling berust nog steeds op een zo vroegtijdig mogelijke toediening van antivirale medicatie. Daartegenover staat dat we tegenwoordig kunnen rekenen op een heel effectief vaccin om het risico op zona en dus op postherpetische pijn aanzienlijk te verminderen. De werkzaamheid van het vaccin is zeer goed, en ook immuungecompromitteerde patiënten mogen het vaccin krijgen. Vaccinatie tegen zona wordt aanbevolen bij immunocompetente volwassenen vanaf 60 jaar en wordt terugbetaald voor patiënten (≥ 18 jaar) met een verlaagd immuunsysteem.