Morele stress is geen gebrek aan veerkracht, maar een systeemfout

(Boek) De Dappere Dokter: moedig omgaan met morele stress

Marga Gooren biedt een verfrissend perspectief op de crisis van mentale belasting en burn-out in de zorg. Waar deze thema’s vaak worden gereduceerd tot een falende stresshantering of gebrek aan veerkracht, draait Gooren de vraag om: wat als het niet de arts is die faalt, maar het systeem waarin hij of zij werkt?

Marga Gooren werkte tien jaar als huisarts en coacht sinds 2010 artsen. Geïnspireerd door Talbot en Dean (2018) introduceert ze in De Dappere Dokter het begrip morele stress als kernconcept: de stress die ontstaat wanneer artsen niet kunnen handelen naar hun professionele en morele overtuigingen. Er gaapt een kloof tussen wat je doet en wat je zou willen doen.

Vaak gaat het om minder doen dan je zou willen: er is weinig tijd voor een goed gesprek of een zorgvuldige beoordeling omdat het spreekuur volzit en er nog een berg administratie wacht. Maar andersom kan ook te veel doen een bron van morele stress zijn: een medisch gezien overbodig onderzoek aanvragen voor een patiënt die blijft aandringen, of defensief handelen uit angst voor een tuchtrechtelijke klacht.

Een zekere mate van morele stress is onvermijdelijk in de gezondheidszorg, stelt Gooren: je werkt in een omgeving met veel onzekerheid, er is kans op fysieke of psychische schade, maar er wordt wel verwacht dat je een beslissing neemt. 

Botsende logica's

In de eerste helft van het boek ontrafelt Gooren met scherpe observaties het spanningsveld waarin zorgverleners vandaag moeten werken. Het boek is gebaseerd op de Nederlandse situatie, maar de analyse is perfect te vertalen naar de Belgische situatie.

Gooren beschrijft hoe de logica’s van markt, management, zorg en professionaliteit voortdurend botsen. Waar de marktlogica in de eerste plaats goedkopere zorg en tevreden klanten/patiënten wil, streeft de managementlogica naar efficiëntie en beheersbaarheid. De zorglogica verlangt in de eerste plaats aandacht voor de noden en wensen van de individuele patiënt 

Daartussen zit de zorgprofessional, voor wie goede zorg in de eerste plaats medisch, wetenschappelijk en technisch goed uitgevoerde zorg is.

Ook verlies aan autonomie speelt een bepalende rol bij het ontstaan van morele stress. Beleidsmakers, zorgverzekeraars en managers gaan steeds vaker op de stoel van de arts zitten en beslissen over volumenormen, richtlijnen en vergoedingen. Gooren betoogt dat deze verschraling van de professionele ruimte niet houdbaar is: de overheid mag en moet richting geven, maar moet ook het veld vertrouwen en ruimte geven. 

Krachtige zelfcompassie

De tweede helft van het boek richt de blik naar binnen. De voornoemde externe oorzaken van morele stress kan je niet veranderen, maar de manier waarop je ermee omgaat wel. Gooren pleit voor wat zij krachtige zelfcompassie noemt: het vermogen om jezelf te erkennen als feilbaar en kwetsbaar mens, én om standvastig te blijven in wat je als arts belangrijk vindt.

Goorens oproep tot het ontwikkelen van een innerlijke 'dappere dokter' die dit morele kompas vasthoudt, leest als een uitnodiging tot persoonlijke en professionele herbronning.

Het boek is daardoor tegelijk een scherpe analyse van het gezondheidssysteem en een inspirerend zelfhulpboek. 

Marga Gooren, De Dappere Dokter: moedig omgaan met morele stress. Boom, 2025